Documenti di supporto

traccia audio

traduzione

 

piga

Memorie di un ragazzo di campagna

Una testimonianza su come era la vita dei ragazzi di campagna nel passato
Nicheddu Saba

(Mi naro Nicheddu Saba, otieresu). Sos ottantunu los apo passados, sas “nozze d’argento” las apo fattas, sas “nozze d’oro” las apo fattas, sas “nozze di diamante” las apo fattas e como so puntende finas a su chi poto arrivire. So un’omin’ etzu, intendo pagu, bido pagu, s’ùnica cosa chi m’est restada est sa mente e-i sa ‘oza ‘e arrejonare. Cando m’an nadu a bènnere a innoghe, m’an nadu chi fit a arrejonare, fit a arrejonare ca fio un’òmine ‘e campagna, e devio faeddare de sas cosas de campagna.

A mie no m’es parfidu mancu abberu: donnu mannu meu, dae s’ala de babbu fit pastore, si naraiat Antoni comente a mie, comente nos namus tottu; dai s’ater’ala, dae s’ala ‘e mamma, si naraiat Pitzente Niedda, si naraiat, e fit massaju e ortulanu. Eo apo leadu custu filu, apo leadu: che so nàschidu in campagna, in su mese ‘e Sant’Andria de su millenoighentosbattordighi (1914).

A sas bindighi dies, m’an battijadu e mi ch’an torradu a campagna. Como devides iscujare ca eo che so ‘essende dae tema, ma eo cheret chi nerza su ch’ isco nàrrere no su chi no poto nàrrere, eo una cosa coment’ e-i custa…sos dicios los connosco ma non los isco cantare, antzis los apo cantados dae meda, e cheret chi nerza custu…m’apo leadu custu tema, a mie m’an pedidu custu piaghere e deo como, bos piagat o non bos piagat, eo fatto custu tema, si est isbagliadu pascèscia.

Mi ch’an torradu a campagna, mi ch’an torradu, ca viviamus inie, m’an imboligadu in d-una fressada ca aio bindighi dies, sa fressada no est chi siat una coberta ricamada: est una fressada chi si faghiat dai su fresi, solu chi fit colorida, ca fit a unu piseddu naschidorzu, nessi cussu bi fit. A torrare dae campagna mi ch’at dadu a su millenoighentosvinti (1920), ca mi nd’an pigadu pro mi crijimare e pro andare a iscola, e so andadu a iscola, so andadu. In iscola no est chi, chi fia bravu meda, ma bessia sempre approvadu, ‘essia, poi cando so istadu mannu ch’amus leadu custos arrejonos mi naraian: e s’idet chi fin “votos de opinione”, nachi si naraian, e ite cheret nàrrer custu “voto de opinione”, ih chi, mancari, mancari pitzinnu-puzone già ti difendias su mantessi.

E ch’arrivimus a sa cuinta elementare, ch’arrivimus, chi fit tando su massimu ‘e sas iscolas, pruite finas a tando, beru, sas iscolas finian a sa cuinta elementare, finian. In su millenoighentosvintibattor (1924) est bennida sa “riforma scolastica”, si naraiat “Riforma Gentile”. Cun custa “Riforma scolastica”, deviat restare in iscola finas a giòmpere sos battordigh’annos, ca si nono eo, comente fio arrividu a cuinta, mi che fia andadu a campagna, mi che fia andadu, invece de mi che mandare a sos battordigh’annos, mi che mandaian a sos degh’annos, che fio cuasi innanti de degh’annos.

E an inventadu un’iscola, si naraiat “Corso integrativo di avviamento al lavoro” a lu narrer’oe est diffitzile, no fit ancora cudd’Avviamento chi poi est nàschidu su trinta e su trintachimbe eccetera, custa fit un’iscola vera e propria. B’aiat, bi fit, b’aiat una limba, b’aiat, b’aiat ite si narat, s’iscola ‘e agrària, fit s’agrària chi lu faghian su chi como si narat Ispettorato Agrario, tando si naraiat “Cattedra ambulante di agricoltura”, e apo fattu cust’iscola. Apo fattu sa prima, apo fattu sa segunda, apo fattu, sa gioja iscola no bi nd’aiat tando, e sa gioja a campagna, sa dominiga a campagna, e gai eo mi so sighidu a fàgher campagnolu. Ma no est chi lu faghia…a iscola andaia ca fia obbligadu a andare a iscola, ma sa passione mia fit de andare a campagna: bi fin sas baccas, sas arveghes, sos porcos, sos caddos, mi faghian girare sa conca, mi faghian girare, e poi a imparare tottu sas àteras cosa chi devia fàghere in campagna.

E gai che so arrividu a s’ultim’annu, che so arrividu, a sa tertza,chi como li naran tertza média, tando si naraiat ottava, si naraiat. Daboi de ottava si podiat andare a campagna. A-i custu primu cursu chi est su primu ch’an fattu poi ‘e sa Riforma iscolastica, a ottava semus arrividos in sette, semus arrividos, semus arrividos in sette ma fimus già mannitos, ite si narat e gai, bi fit Scientze naturali, Merceologia, Musica, Computisteria, Calligrafia, Scientze, custu e cust’ àteru, b’aiamus tottu custas materias, b’aiamus unu Direttore didàtticu chi nos faghiat Scientze naturali e cussas cosas. E… unu pagu, a iscutas, apo bisonzu de pasare appena appena, timende de pèrdere su filu. Sende cuddane in iscola, in iscola, e cun sa conca in campagna.

In campagna ischia tottu cantu su chi bi sutzediat, ca in campagna sezis accurtzu a sa natura e imparades tottu cantu, pianu pianu chentza mastros e chena nudda ma ischides tottu. A unu tzertu puntu, una die, custru mastru si naraiat mastru Giovanni Fadda, ca fit direttore didatticu puru, si frimmaiat GIFA, G.Fadda, nois l’aiamus postu Gifa a improverzu, e una die bi fit letzione di Scientze naturali, scientze naturali, no mi nd’ ammento comente fit totta canta custa cosa, e poi a unu tzertu puntu ch’est bessidu in sos animales, ch’est bessidu. Como tiat pàrrere una paraulatza ma m’azis a cumpatire, pruite eo cheret chi nerza comente la penso sa cosa, si nono, no m’andat bene.

E at nadu custu, custu, custu mastru “i-i-l –limbi-piccu puru fit, l’isco fàghere ancora su faeddu de custu mastru, m’est restadu imprèmidu in conca– i-i-l toro, qu-quando è - è castrato chi-chiamasi bue”, “ite cheret nàrrere, cosa vuol dire castrato?” - l’apo nadu eo. Boh, isse at cumpresu chi eo l’ischia totta canta custa…at cumpresu chi eo lu fia lende in giru. “Ssst, t-te lo s-spiego s-subito, aspetta un attimino, t-ti faccio toccare co-con mano, con mano”. Nd’est faladu pianu-pianu, s’est accurtziadu basciu-basciu, m’iscudet custa iscatulada, aggiummai mi nd’aiat ismontadu sa conca. “Pre-prendici i libri e va-vaccene a casa, tr-tre g-giorni d-di assenza e p-poi v-vieni accompagnato dai genitori”.

E so andadu a domo, daghi so andadu a domo Babbu nachi “ite t’at sutzessu?”, apo nadu “goi e goi e goi e goi”, “e pruite bi l’as nadu tue?”, “ca l’ischia, no est una ‘irgonza no, a nàrrere su ch’idimus in campagna e su chi faghimus e su chi imparamus, eo custu l’aio ‘idu e l’apo nadu”, “ma tue bi l’as nadu cun malìscia”, “Ba’, iscuru chie no nd’at de malìscia” – “ e como comente faghes?”- “como, manzanu, leo su tascapane e mi ch’ando a campagna”. E apo finidu sas iscolas, no bi so torradu, ca no bi so torradu.

M’apo sighidu a fàghere custa iscola, m’apo sighidu a fàghere, cust’annu, apo fattu sa campagna ‘e su fenu, ca tando puru s’imballaiat su fenu e si carraian sas ballas a pala. Però poi a sos esàminos mi so presentadu, mi so presentadu ca fit s’esàminu unu diplomeddu,e so ‘essidu approvadu: tottu cantu dai otto in subra, tando no si naraiat ne sette ne otto, si naraiat insufficiente, sufficiente si naraiat, buono e lodèvole e deo, in custu esàmine fin tottu cantos buono e lodèvole.

M’apo leadu su diploma, m’apo leadu, e mi che so andadu a campagna, mi che so andadu. Como a sighire a nàrrere no isco mancu dai cal’ala incomintzare, pruite a comintzare como a bos nàrrere comente si semenat su trigu, no sezis bennidos pro cussu e no nde naro como de custu arréjonu ‘e su trigu. De sas cantones, a cantones, Otieri est sa reina ‘e sas cantones, sa reina ‘e sos poetas, sa reina ‘e sos cantadores. Tottu amus cantadu, mira tottu amus cantadu, amus cantadu ogni cantone e como cherides a bos cantare una cantone? E comente fatto a cantare una cantone? Ite si narat, ma bos la canto in d-unu modu divésciu ca si nono s’alenu no mi bastat, e bos canto cussu chi naraiat igue, su chi cantaiamus nois a boghe ‘e carru, cando su notte fimus recuende, recuiamus cun su carru ‘e su trigu a isgarrigare a domo e cussu si naraiat “boghe ‘e carru”. Sa ‘oghe ‘e carru fit, o fit su RE, innoghe tantu su RE est su càntigu otieresu o, si nono, fin sos muttetos, sos muttetos ognunu cantaiat (…….pausa microfono)e ite si narat, ma no est chi devo cantare, bos tia cantare unu mutteto ma sigomente de la cantare no m’abbastat s’animu, bos lu naro nessi, de siguru bois azis intesu tottu cantos sos muttetos chi si poden cantare in su mundu e d-est fàtzile chi eo bos nde ‘oghe a pizu unu mutteto chi no azis intesu mai:

sa pira camusìcciri
mi ‘enden in piàcciri
a sa moda ‘e Otécciri

sa pira camusìcciri
si mi cheres amàcciri
cara culumba bécciri
s’amore no est cìcciri

Est, pro nàrrere unu paragone, pruite a cantare a nonantun’annu meda bias est finas una ‘irgonza est, bi cheret ibbia sa faccia tosta mia, pro tottu cantu su chi so nende(?) e su chi so fattende, però como, calchi ‘olta m’an chircadu a faeddare, apo fattu leisciones a sas elementares, ma sempre apo faeddadu in sardu, nd’apo fattu a su Liceo Scientifico, nd’apo fattu alla Terza età, ma sempre pro fàghere de custas istramperias, ca so fattende istramperias como, so fattende, e ite, e restaian cuntentos, restaian.

Prima ‘e mi ch’andare, dai custos cunvegnos chi si faghian, bi fit sa moda de ti fàghere sos augurios a tottu, de ti fàghere. Eo como no mi che poto andare chentza fàghere sos augùrios a bois puru, ca so ‘énnidu a innoghe, ca m’azis retzidu e poi ca ista chida est Pasca ‘e Nadale, est. Sos augurios chi si faghen sun sempre cuddos antigos: su saludu, su trabàgliu, e sa paghe, sun sas cosas pius bellas chi si poden àere. Pro custu ‘e sa paghe poi, in su logu de sos poetas comente semus, acciappas sempre una cantone, ti che fissas una cantone in conca chi no ti ch’essit pius, chi t’ammentat sempre sa paghe, sa paghe chi deves preigare, sa paghe chi tue deves gìghere intro ‘e sas intragnas tuas. No est a lu nàrrere in paràulas ibbia, est puru a las ischire vìvere.

Nois in domo semus partidos in duos, semus partidos in duos, e poi como, tra fizos e fizas e bènneros e nuras e nebodes semus in vinti.., vintichimbe semus. Dai cando mi so cojuadu, in domo, est una fortuna manna, no si nde devet mancu nàrrere, ma chie no creet sa superstitzione lu podet fintzas nàrrere: in domo mia no b’at intradu mai rughe e semus, tottu ‘e vintichimbe, in paghe. Sa paghe: custa cantone no est farina ‘e su saccu meu, est una cantone de unu nughedesu, Servadore Grolle, chi aiat fattu sa prima gherra mondiale e daghi fit torradu, unu grande poeta, no nde fit torradu cuntentu, no est chi li siat piàghida sa gherra e sempre faghiat custas cantones, e custa est una de cussas cantones chi eo naro a bois, chi eo che gitto incasciada in su coro e chi nde fatto parte a bois puru, chi bos che nd’intret unu cantu comente ch’est intradu a mie, est intitulada “su desizu”, chi poi est unu bìcculu de custa cantone, no est totta, su desizu chi che li fit intradu in su coro a-i cust’òmine e naraiat:

Si fit istadu in piaghere meu
Si pòttidu l’àere arreu arreu
Aia in primu logu distruidu sas armas de su fogu
E tramudadas las aio in cosas
Ch’esseran a sa vida pius pretziosas
E fattu-fattu
Aia puru ‘isfattu s’òdiu, s’egoismu e-i sa fura
E in cabu issoro aia piantadu
In su coro de ogni criadura
S’arvure ‘e sa paghe.

Gratzie a tottu e Buon Natale a tottu.

Trascrizione a cura di Cristiano Becciu